آیه 10 سوره شوری

وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ «10»

بعد از آن حكايت قول رسول فرمايد به مؤمنان كه:

وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ‌: و آنچه اختلاف مى‌كنيد اى مؤمنان در آن با كافران يا ميان خود، مِنْ شَيْ‌ءٍ: از چيزى از امور دينيه و دنيويه، فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ‌: پس حكم آن مفوض است به خدا، يعنى روز قيامت كه ميزان عدل را نصب كنند، حق تعالى حكم فرمايد به حقيت محق و بطلان باطل ميان شما و ايشان. مراد حكم به ثواب مؤمنين و عقوبت كافرين و مبطلين است. نزد بعضى معنى آنكه:

آنچه اختلاف كنيد از علوم متعلقه تكليف يا در احكام حلال و حرام يا منازعه امرى از امور، پس برگردانيد حكم او را به خدا و رسول، چنانچه در آيه ديگر فرمايد: «فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِي شَيْ‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ».

ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي‌: آن ذاتى كه حقّيت حكم صفت او است پروردگار من،

«1» برهان ج 4 ص 118 حديث 1 بنقل از ابن شهر آشوب.

جلد 11 - صفحه 402

عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ‌: بر او نه بر غير او توكل كردم در رد كيد دشمنان دين و در همه امور جميع مهمات خود را به او واگذار نمودم. وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ‌: و بسوى او بازگردانيده مى‌شوم نه غير او، چه مرجع تمام بندگان بسوى اوست.

وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ «6» وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‌ وَ مَنْ حَوْلَها وَ تُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَ فَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ «7» وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ «8» أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَ هُوَ يُحْيِ الْمَوْتى‌ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «9» وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ «10»

ترجمه‌

و آنانكه گرفتند غير از او دوستان و ياورانى خدا نگهبان است بر آنها و نيستى تو بر آنها گماشته‌

و اينچنين وحى كرديم بتو قرآنى عربى تا بيم دهى اهل مكّه و هر كه را در اطراف آن است و بيم دهى از روز اجتماع تمام خلق نيست شكى در آن دسته‌اى در بهشت و دسته‌اى در دوزخند

و اگر خواسته بود خدا هر آينه قرار داده بود آنها را جماعت و گروهى واحد و ليكن داخل ميكند هر كه را ميخواهد در رحمتش و ستمكاران نيست براى آنها دوستى و نه يارى كننده‌اى‌

بلى گرفتند غير از او دوستانى و خداوند او است دوست و او زنده ميكند مردگانرا و او بر همه چيز توانا است‌

و آنچه اختلاف كرديد در آن از چيزى پس حكمش بسوى خدا است آن حكمفرماى شما خدا پروردگار من است باو واگذاردم كارم را و بسويش بازگشت مينمايم.

تفسير

خداوند متعال بعد از بيان عظمت خود و اشاره باختصاص حمد و ثنا و

جلد 4 صفحه 570

طلب رحمت و مغفرت بمقام ربوبى تهديد فرموده كفّار مكّه را كه جز خداوند معبودهاى باطلى را براى خودشان يار و ياور و مددكار و خداوندگار قرار دادند و آنها را ستايش و پرستش ميكنند و از آنها انتظار اجابت دعا و شفاعت گناه دارند چون به پيغمبر خود فرموده كه خداى بر حق مراقب اعمال و افعال آنان است و مجازات ميفرمايد آنها را بر حسب استحقاقشان و تو مسئول عمليّات آنها نيستى و نبايد از طرف آنها بامرى قيام نمائى و چنانچه خداوند وحى فرمود بتو و انبياء گذشته معارف حقّه را كه در آيات سابقه ذكر شد وحى فرموده است بتو قرآن را بزبان عربى فصيح كه اكمل و اشرف زبانها است براى آنكه بترسانى اهل مكّه را كه امّ القرى خوانده شده براى آنكه زمين از زير آن منبسط گشته و كسانيرا كه در اطراف آن يعنى ساير بلاد زمين سكونت دارند و بايد بجانب كعبه نماز بخوانند چنانچه در سوره انعام ذيل آيه و هذا كتاب انزلناه مبارك مفصّلا بيان شد از عذاب الهى و از روز قيامت كه روز حشر و جمع نمودن خلق اوّلين و آخرين است در صحراى محشر و شك و شبهه‌اى در آن نبايد باشد كه واقع خواهد شد و بيايد بخواست خدا و مردم در آنروز دو دسته شوند يك دسته ببهشت روند و متنعّم بنعم ابدى گردند و يك دسته در آتش سوزان جهنّم جاى گيرند در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه يكروز پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم خطبه خواند پس دست راست خود را بلند فرمود با آنكه مشت او بسته بود و فرمود اى مردم در دست من چيست عرضه داشتند خدا و پيغمبر او داناترند پس فرمود در آن نامهاى اهل بهشت است و نامهاى پدران و كسان آنها تا روز قيامت پس بلند فرمود دست چپ خود را و فرمود اى مردم آيا ميدانيد در كف من چيست عرضه داشتند خدا و پيغمبر او داناترند پس فرمود نامهاى اهل آتش است و نامهاى پدران و كسان آنها تا روز قيامت بعد فرمود خدا بعدل حكم كرد خدا بعدل حكم كرد فرقه‌اى در بهشت و فرقه‌اى در آتشند و خداوند ميفرمايد كه اگر ميخواست خدا مردم تمامى متديّن بدين حق باشند اگر چه بغير اختيار باشد قرار ميداد آنها را اهل يك دين حق كه اسلام است قهرا و بلا اختيار مانند ملائكه ولى خدا ميخواهد مردم بتأمّل و تفكّر در آيات و باختيار خودشان داخل در دين اسلام شوند و باستحقاق بنعيم جنان‌

جلد 4 صفحه 571

برسند تا لذّت آنها اكمل و مقامشان ارفع باشد و رحمت خداوند بمورد و محلّ قابل برسد و كسانيكه ظلم نمودند بر خودشان بشرك و كفر و اعراض از ذكر خدا و پيغمبر و امام بحق و آزار نمودند ايشان را بانكار و تكذيب نيست براى آنها در قيامت دوست و ياورى كه بتواند با آنها كمكى نمايد و از آنان دفع عذابى كند بلى آنها بجز خدا ياران و ياورانى اتّخاذ نمودند براى خودشان باميد آنكه شفاعت نمايند و كمك كنند در حوائج آنها غافل از آنكه ولى و والى و مولى و خداوندگار و نگهبان و نگهدار بندگان خداى بحقّ است نه بت و معبودهاى باطل ديگر و او است كه زنده ميكند مردگانرا در روز موعود و بر هر امرى از اماته و احياء و نگهبانى و نگهدارى و يارى و ياورى بندگان قدرت دارد و در محلّ خود اعمال ميفرمايد و آنچه را اختلاف نمايند مردم در آن از دين و مذهب و معارف و احكام حكم آن در دنيا به بيان حق و باطل و در آخرت بارائه دادن محقّ و مبطل با خدا است بگو اى پيغمبر اين خداى حاكم بحقّى كه شما داريد پروردگار من است من در تمام امور بخداى خود توكّل و اعتماد مينمايم و در تمام حوائج خود باو رجوع نموده و توسّل ميجويم شما هم بايد مانند من باشيد و تبعيّت از رويّه من نمائيد.

وَ مَا اختَلَفتُم‌ فِيه‌ِ مِن‌ شَي‌ءٍ فَحُكمُه‌ُ إِلَي‌ اللّه‌ِ ذلِكُم‌ُ اللّه‌ُ رَبِّي‌ عَلَيه‌ِ تَوَكَّلت‌ُ وَ إِلَيه‌ِ أُنِيب‌ُ «10»

و آنچه‌ اختلاف‌ كرديد ‌در‌ ‌او‌ ‌از‌ ‌هر‌ شيئي‌ ‌پس‌ حكم‌ ‌او‌ بسوي‌ ‌خدا‌ ‌است‌ اينست‌ خداوندي‌ ‌که‌ پروردگار ‌من‌ ‌است‌ ‌بر‌ ‌او‌ ‌است‌ توكل‌ ‌من‌ و بسوي‌ ‌او‌ ‌است‌ بازگشت‌ ‌من‌.

وَ مَا اختَلَفتُم‌ فِيه‌ِ مِن‌ شَي‌ءٍ عموم‌ دارد مطلق‌ اختلافات‌ ‌را‌ شامل‌ ميشود چه‌ اختلاف‌ ‌در‌ مذاهب‌ و اديان‌ ‌باشد‌ مثل‌ اختلاف‌ يهود و نصاري‌ و كفّار و مسلمين‌ و مشركين‌ و موحدين‌ و چه‌ اختلاف‌ ‌بين‌ مسلمين‌ درباره خلفاء حقه‌ و باطله‌ و چه‌ اختلاف‌ ‌در‌ شيعه‌ درباره امامت‌ واقفيه‌ حنفيّه‌ و اثني‌ عشريه‌ و چه‌ اختلاف‌ ‌در‌ احكام‌ شرعيه‌ ‌باشد‌ مثل‌ مذاهب‌ خمسه‌:

حنفي‌ مالكي‌ حنبلي‌ شافعي‌ اماميه‌ ‌که‌ ‌در‌ نوع‌ احكام‌ اختلاف‌ دارند و چه‌ اختلاف‌ ‌در‌ باب‌ ترافعات‌ تمام‌ اينها.

فَحُكمُه‌ُ إِلَي‌ اللّه‌ِ بايد رجوع‌ كرد بفرمايشات‌ ‌او‌ و ‌بر‌ طبق‌ دستورات‌ ‌او‌ عمل‌ كرد و ‌اگر‌ سر ‌خود‌ و پيش‌ ‌خود‌ عملي‌ انجام‌ داديد و مذهبي‌ اختيار كرديد و طريقه‌اي‌ اتخاذ نموديد فرداي‌ قيامت‌ ‌در‌ محكمه عدل‌ الهي‌ ‌بين‌ حق‌ و باطل‌ حكم‌ ميفرمايد و ‌هر‌ ‌که‌ ‌را‌ بجزاء ‌خود‌ ميرساند.

ذلِكُم‌ُ اللّه‌ُ رَبِّي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ دستور و فرمان‌ خداي‌ متعال‌ پروردگار ‌من‌.

جلد 15 - صفحه 461

عَلَيه‌ِ تَوَكَّلت‌ُ توكل‌ ايكال‌ كليه امور ‌است‌ بخداي‌ متعال‌ چه‌ امور شخصيه‌ انفراديه‌ ‌باشد‌ ‌از‌ امر رزق‌ و صحت‌ و سلامت‌ و عزت‌ و غني‌ ‌از‌ توسعه‌ و ضيق‌ ‌که‌ ‌هر‌ چه‌ ‌او‌ تقدير فرموده‌ و ‌هر‌ نحوي‌ صلاح‌ دانسته‌ رفتار فرمايد بكلي‌ نظر ‌از‌ اسباب‌ و وسائط و وسائل‌ بايد برداشت‌ وَ مَن‌ يَتَوَكَّل‌ عَلَي‌ اللّه‌ِ فَهُوَ حَسبُه‌ُ إِن‌َّ اللّه‌َ بالِغ‌ُ أَمرِه‌ِ قَد جَعَل‌َ اللّه‌ُ لِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ قَدراً‌-‌ طلاق‌ آيه 3‌-‌ و چه‌ امور نوعيّه اجتماعيّه‌ ‌باشد‌ و ‌در‌ باب‌ معاشرات‌ و مراودات‌ و معاملات‌ طبق‌ تقديرات‌ ‌او‌ تسليم‌ ‌باشد‌ خوديتي‌ ‌از‌ ‌خود‌ نشان‌ ندهد قلبش‌ آرام‌ ‌باشد‌.

]

(آیه 10)- و در این آیه چهارمین دلیل ولایت او را به این صورت شرح می‌دهد: «و در هر چیز اختلاف کنید داوری و حکمش با خداست، و تنها اوست که می‌تواند به اختلافات شما پایان دهد (وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَحُکْمُهُ إِلَی اللَّهِ).

آری! یکی از شؤون ولایت آن است که بتواند به اختلافات کسانی که تحت ولایت او هستند با داوری صحیحش پایان دهد.

بعد از ذکر این دلائل مختلف بر انحصار مقام ولایت در ذات پاک خداوند از قول پیامبرش صلّی اللّه علیه و اله می‌گوید: «این است خداوند پروردگار من» با این اوصاف کمالیه (ذلِکُمُ اللَّهُ رَبِّی).

و به همین دلیل من او را ولی و یاور خود برگزیده‌ام «بر او توکل کردم و به سوی او (در مشکلات و گرفتاریها و لغزشها) باز می‌گردم» (عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ).